Aften

Algemeen

  • Aften zijn kleine grijswitte plekjes met een rode rand.
  • Ongeveer 1 op de 5 mensen heeft wel eens aften.
  • Boven de 40 jaar komen aften minder voor.
  • Aften zijn (voor zover bekend) niet besmettelijk en of gevaarlijk

Symptomen

  • ronde of ovale oppervlakkige pijnlijke ulcera van de slijmvliezen van de lippen, wangen, mondbodem en (minder vaak) van het tandvlees, het gehemelte of de tong.
  • pijn

Oorzaken

Risicofactoren:

  • Door kleine wondjes in de mond, bijv. door:
    • bijten op de wang
    • tandenpoetsen of flossen
    • een kunstgebit dat niet goed past
  • droge mond
  • stress
  • veranderingen in hormonen, bijv door ongesteld zijn of zwanger zijn
  • erfelijke aanleg
  • bij diverse ziekten zoals bij de ziekte van Behçet, auto-immuunziekten zoals systemische lupus erythematodes (SLE), coeliakie, ziekte van Crohn, colitis ulcerosa en het PFAPA-syndroom (marshallsyndroom, periodic fever with aphthous stomatitis, pharyngitis and adenitis).
  • te kort aan weinig ijzer, vitamine B12, of foliumzuur
  • bijwerking medicijnen. Bijv. van sterke pijnstillers (fentanyl) of medicijnen bij kanker, fentanyl, sublinguale allergenen.

Diagnose

Op basis van klinische kenmerken.

Anamnese

Vraag naar:

  • locatie, aard van de klachten, duur, beloop
  • ervaren last (onder andere bij eten en drinken), nachtrust
  • eerdere episodes, mogelijk oorzakelijke factoren en het beloop/herstel

Ga bij recidiverende aften bovendien na of er mogelijk patiëntspecifieke uitlokkende/onderhoudende externe factoren zijn, zoals lokale traumata (mechanisch, chemisch, contactallergisch), psychologische stress, familiair voorkomen, overgevoeligheidsreacties (gluten), tekorten (zoals ijzer, foliumzuur, vitamine B12), geneesmiddelen of ziekten waarbij aften vaker voorkomen.

Lichamelijk onderzoek

Beoordeel:

  • intra-oraal aspect, locatie en uitgebreidheid van de laesies
  • breid het onderzoek (gericht) uit bij:
    • een atypisch klinisch beeld (atypisch aspect laesies, algemene ziekteverschijnselen, beloop > 14 dagen)
    • vermoeden van een onderliggende aandoening

Differentiaaldiagnostiek

Wees bij atypische kenmerken of als genezing binnen 2 weken uitblijft bedacht op andere (ulcererende) aandoeningen, zoals:

  • infectie met een virus, zoals het herpes-of coxsackievirus (hand-voet-mondziekte)
  • lichen planus
  • in zeldzame gevallen: plaveiselcelcarcinoom, hiv-besmetting, syfilis (lues stadium 1, niet pijnlijk)

Wees bij recidiverende aften met additionele symptomen bedacht op andere aandoeningen, zoals:

  • auto-immuunziekten, zoals SLE
  • darmziekten, zoals coeliakie, ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
  • ziekte van Behçet

Beleid

Adviezen

  • Eet geen pittig gekruid eten.
  • Eet geen hard eten of eten met scherpe randjes, zoals toast.
  • Kauw voorzichtig.
  • Drink geen zure dranken, zoals frisdranken en sinaasappelsap.
  • Raak de aften niet aan met de tong, vingers of tandenborstel.
  • Poets de tanden voorzichtig met een zachte, niet versleten borstel. Dan beschadigt u de aften niet. Een tandenborstel is goed als de haren recht omhoog staan. Als de haren naar de zijkant staan, is de tandenborstel versleten. De haren kunnen dan beschadigingen geven in de mond.
  • Poetsen met een tandpasta zonder schuimmiddel (natriumlaurylsulfaat).
  • Minimaal 1 keer per jaar naar de tandarts of mondhygiëniste.

Medicatie

  • Bij klachten: mondgel met lidocaïne op de aften smeren. Max 8dd
  • Wat niet helpt: mondspoeling of crème met chloorhexidine, hormonen of antibiotica.

Lokaal lidocaïne (anestheticum)

  • Stip  met een wattenstokje alleen de aften, niet de omliggende slijmvliezen aan met oromucosale lidocaïnegel 20 mg/ml, bijvoorbeeld kort voor de maaltijd, of voor andere momenten van forse hinder, zoals de nacht.
  • Dosering:
    • volwassenen en kinderen ≥ 12 jaar maximaal 8 x daags aanstippen van de aften
    • kinderen van 6 maanden t/m 11 jaar maximaal 4 x daags aanstippen van de aften
    • geef geen lidocaïne aan kinderen < 6 maanden: de veiligheid en werkzaamheid zijn tot die leeftijd niet vastgesteld
  • Lidocaïne is binnen enkele seconden tot 5 minuten werkzaam en de werking houdt ongeveer 1 uur aan.

Lokale corticosteroïden

  • Overweeg lokale corticosteroïden alleen bij patiënten met ernstige hinder van de aften en bij wie lidocaïne deze hinder niet voldoende verlicht, of met een contra-indicatie voor lidocaïne.
  • Stip alleen de aften, niet de omliggende slijmvliezen, aan met triamcinolon-mondpasta 0,1% (off-label) met de vingertop of een wattenstaafje.
  • Dosering: volwassenen en kinderen > 12 jaar 1 tot 2 dd dun aanstippen van de aften.
  • Dep vooraf de aft(en) eerst droog met een gaasje.
  • Wrijf de mondpasta niet in, omdat deze anders korrelig wordt.
  • Was de vinger met zeep na het aanbrengen met de vingertop.
  • Eet of drink na het aanbrengen ten minste een half uur niet.
  • Houd het gebruik zo kort mogelijk, maximaal 14 dagen; stop met gebruik zodra de aften verdwenen zijn.
  • De indicatie staat niet vermeld in de bijsluitertekst van het geneesmiddel.

Wat niet helpt: mondspoeling of crème met chloorhexidine, hormonen of antibiotica.

Prognose

  • Vrijwel altijd genezen aften spontaan binnen 10 tot 14 dagen zonder littekenvorming.
  • Aften hebben de neiging te recidiveren.
  • Grote aften (> 10 mm) en herpetiforme aften (1-2 mm, samensmeltend tot > 1 cm) komen minder vaak voor, genezen trager en kunnen wel met littekenvorming gepaard gaan.
  • Wees bij atypische kenmerken of als genezing binnen 2 weken uitblijft,  bedacht op andere (ulcererende) aandoeningen; wees bij recidiverende aften met additionele symptomen bedacht op andere of onderliggende aandoeningen.

Controles

Instrueer de patiënt contact op te nemen als aften:

  • > 14 dagen bestaan en geen genezing vertonen
  • frequent recidiveren en veel last geven
  • samengaan met andere ziekteverschijnselen

Consultatie en verwijzing

Consulteer of verwijs bij:

  • niet-genezende laesies
  • frequent recidiverende aften met veel hinder
  • vermoeden van onderliggende pathologie waarvoor niet-huisartsgeneeskundige diagnostiek en/of beleid benodigd is

Consulteer of verwijs afhankelijk van leeftijd en (mogelijk) onderliggende pathologie naar een kinderarts, dermatoloog, mond-, kaak- en aangezichtschirurg, internist, reumatoloog of MDL-arts.

Bijlagen

Referentie: Thuisarts, NHG-standaard