Algemeen
De normale gemiddelde dagelijkse speekselproductie ligt tussen de 0,5 à 1,5 liter per dag.
Wanneer er te veel speeksel geproduceerd wordt spreekt men van speekselvloed, sialorrhoe of hypersialie.
Wanneer er te weinig speeksel geproduceerd wordt dan spreekt men van xerostomie of droge mond syndroom.
Speeksel heeft vele belangrijke functies, zoals:
- smerende werking, zoals bij kauwen, slikken en bij spreken
- bevochtiging en reiniging van het mondslijmvlies
- beschermende werking tegen tanderosie, door buffering van zuren
- beschermende werking tegen tandbederf, door het glazuur te (re)mineraliseren
- bescherming tegen infecties, door antimicrobiële eiwitten.
- voorbereiden/ de eerste stap van de spijsvertering
- vrijmaken van geur- en smaakstoffen uit het voedsel
Symptomen
De volgende klachten kunnen ontstaan door een droge mond:
- taai, draderig speeksel
- minder smaak of een andere smaak
- problemen met eten, kauwen en slikken
- pijn in de mond
- infectie, tandbederf of oplossen van het glazuur van tanden of kiezen
- problemen met het kunstgebit
- minder zin in eten
- slechte adem
- niet goed kunnen praten
- in de nacht vaak wakker van de dorst
Oorzaken
Belangrijke oorzaken van xerostomie:
- verkeerd dieet (drank en voeding), o.a. overmatig alcohol gebruik, roken, cannabis en koffie.
- stress en depressie.
- ademen met open mond bij verstopte neus (bij bijv. neussonde) of bij slechte algemene conditie
- uitdroging, bijv. tijdens hoge koorts.
- veroudering.
Andere oorzaken van xerostomie kunnen zijn:
- parotitis, infiltratie van speekselklier door tumor
- velerlei ziekten als o.a.
– hypothyreoïdie
– nierinsufficientie
– diabetes
– reumatoïde artritis
– Alzheimer, de ziekte van Parkinson, neurologische aandoeningen
– HIV
– syndroom van Sjögren
– hormonale stoornissen - bestraling, operaties of verwondingen van het hoofd- halsgebied
Gevolgen van behandeling:
- medicamenteus, o.a.: middelen met anticholinerge (bij)werking, opioïden, NSAID’s, anxiolytica, anti-epileptica, diuretica, ACEremmers, protonpompremmers, spierrelaxantia
- toediening van zuurstof
- regelmatig uitzuigen van de mond- en keelholte
- na chirurgische verwijdering of radiotherapie van speekselklieren
- chemotherapie
Diagnose
- Anamnese en mondinspectie
- Voedingsdagboek
- Speekselklierfunctie onderzoek
Beleid
Algemeen
- Adem door de neus en niet door de mond.
- Plaats een luchtbevochtiger in bijvoorbeeld uw slaapkamer.
- Eventueel acupunctuur en elektrostimulatie.
Aanpassing van de voeding
- Drink voldoende water in kleine slokjes (en goed in de mond rondspoelen), drink vooral tijdens de maaltijd.
- Drink alleen suikervrije dranken.
- Een zure smaak, zoet en menthol kan voor meer speeksel zorgen.
- Maak uw eten vochtig met bijvoorbeeld vruchtensap of vruchtenmoes.
- Kauw op suikervrije kauwgom.
- Zuig op een suikervrije snoepje of op een ananasblokje.
- Drink dranken met prik.
- vermijd zoveel mogelijk:
– cafeïne houdende producten en dranken.
– vermijd koolzuurhoudende dranken.
– sterk gekruide, droge en harde voeding.
– alcohol en roken.
Mondzorg
- 3-4 maal per dag tanden poetsen met fluoride tandpasta.
- Maak uw tanden en kiezen 1 keer per dag schoon met tandenstokers, ragers of flosdraad.
- Vet uw lippen en mondhoeken in met een vette crème zoals vaseline.
- Bij langdurige klachten spoelen met fluoridemondspoeling (0,1% 1x per week of 0,025% dagelijks).
Kunstspeeksel
Kunstspeeksel koopt u bij de drogist of de apotheek. Voorbeelden van kunstspeeksel zijn OraLieve, Xialine, Glandosane en Mucine.
In het algemeen kunt u het beste beginnen met een spray. Als dit niet goed helpt, kunt u een gel of een mondspoeling proberen.
- Spray: volg de aanwijzing op de verpakking.
- Gel: breng 1 tot 2 cm gel of zoveel als nodig met de vingertop aan in uw mond of op uw tong.
- Mondspoeling: 2 keer per dag gedurende 30 seconden de mond spoelen, het product niet doorslikken.
Speekselproductie stimulerende middelen
- Pilocarpine 5 mg 3×/dag
– Bij onvoldoende effect na 4 weken eventueel verhogen tot max. 30 mg per dag.
– Het duurt ongeveer 2 maanden voordat dit medicijn effect heeft.
– Bekende bijwerkingen: overmatig zweten, een warm hoofd en hoofdpijn.
– Contra-indicaties zijn: gesloten kamerhoek glaucoom, onbehandeld astma/COPD en andere
chronische ziekten waarbij het gebruik van cholinerge agonisten een risico met zich
Bijlagen
Referentie: drs. H. I. Uslu, NHG-standaard