Overmatig zweten (hyperhidrosis)

Algemeen

Hyperhidrosis betekent overmatig transpireren. Transpireren is één van de belangrijkste manieren waarop het lichaam afkoelt. Mensen met hyperhidrosis produceren echter zweet in veel grotere hoeveelheden dan nodig om hun temperatuur te regelen.  0,5% van de bevolking lijdt aan een vorm van hyperhidrosis. Het begint meestal in de tiener- of twintiger jaren. Goed om te weten:

  • Bij warmte of bewegen gaat u zweten. Dat gebeurt om te voorkomen dat u het te warm krijgt.
    In uw huid zitten zweetkliertjes. Daar komt vocht uit. Dat vocht op uw huid verdampt. Het verdampen neemt warmte mee. Zo raakt uw lichaam de extra warmte kwijt. En blijft uw lichaam op een normale temperatuur.
  • Bij spanning of emoties zit het zweet vooral in de handpalmen, voetzolen, oksels, de liezen of het gezicht.
  • Bij bewegen/sporten of warmte zit het zweet over uw hele lichaam.
  • Zweet dat uit zweetkliertjes komt, ruik je niet. Bacteriën op de huid kunnen het zweet veranderen in stoffen die je wel ruikt.
  • Bij stress, spanning en emoties zweet u vooral in de handpalmen, voetzolen en oksels.
  • In de puberteit ontstaan extra zweetkliertjes bij de oksels, lippen, tepels en geslachtsdelen. Deze maken zweet en geurstoffen die persoonlijk zijn.
  • Soms kunt u even meer zweten. Bijvoorbeeld als u pittig (heet) gekruid eet of koffie, alcohol, erg zure of erg zoete drank drinkt.

Begrippen

Hyperhidrose

Overmatig transpireren dat als onaangenaam wordt ervaren, hetzij door abnormale hoeveelheid vocht, hetzij door onwelriekende geur

Primaire hyperhidrose

Hyperhidrose zonder onderliggende aandoening

Secundaire hyperhidrose

Hyperhidrose als gevolg van een onderliggende aandoening

Lokale hyperhidrose

Plaatselijke hyperhidrose, vaak oksels, handen, voeten, soms liezen of gelaat

Gegeneraliseerde hyperhidrose

Hyperhidrose over het hele lichaam

Symptomen

Klinisch beeld en beloop

  • Het kenmerkende beeld bij primaire hyperhidrose is lokaal, symmetrisch overmatige transpiratie
  • Voorkeursplaatsen zijn oksels, handpalmen, voetzolen en soms liezen of gelaat.
  • Secundaire hyperhidrose is meestal gegeneraliseerd.
  • Primaire hyperhidrose begint meestal rond de puberteit, maar kan op elke leeftijd voorkomen.
  • Primaire hyperhidrose is vaak chronisch, maar verbetert soms op oudere leeftijd.

Klachten

  • De subjectieve beleving van de mate van transpiratie verschilt per individu.
  • Mensen met een meer dan gemiddelde zweetproductie hoeven geen klachten te ervaren.
  • Andersom heeft niet iedereen die klaagt over overmatige transpiratie een overmatige zweetproductie.
  • Schaamte en last van de geur kunnen per individu verschillen en zijn cultureel bepaald.

Complicaties

  • Hyperhidrose kan leiden tot angst (om geroken te worden of zweetplekken te hebben) en/of schaamte, en kan verminderd zelfvertrouwen met sociale beperking tot gevolg hebben.
  • Soms treedt als complicatie eczeem, huidverweking of secundaire infectie op.
  • Bij zweethanden is er soms last bij het vasthouden van voorwerpen.

Oorzaken

Primaire hyperhidrose

  • Bij primaire hyperhidrose speelt genetische aanleg vermoedelijk een rol.
  • Soms zijn uitlokkende factoren aanwijsbaar, zoals:
    • heet of gekruid voedsel, koffie, alcohol, erg zure of zoete dranken, gespannen situaties.

Secundaire hyperhidrose

Secundaire hyperhidrose kan zowel gegeneraliseerd als lokaal voorkomen en kan verschillende oorzaken hebben.

Mogelijke oorzaken van gegeneraliseerd transpireren

  • Medicatie (SSRI’s, TCA’s, opiaten, cholinesteraseremmers, levodopa, anti-oestrogenen zoals tamoxifen)
  • Endocriene oorzaken (hyperthyreoïdie, diabetes mellitus, jicht, zwangerschap, overgang, feochromocytoom, carcinoïdsyndroom, hyperpituïtarisme)
  • Neurologische aandoeningen (ziekte van Parkinson)
  • Infecties (hiv, tuberculose, malaria, endocarditis)
  • Obesitas
  • Paraneoplastische aandoeningen
  • Cardiovasculaire (chronische) ziekten
  • Respiratoire insufficiëntie
  • Angststoornissen
  • Drugs- of alcoholgebruik of onttrekkingsverschijnselen daarvan:

Mogelijke oorzaken van lokaal transpireren

  • Lokale secundaire hyperhidrose is zeldzaam
  • Lokale secundaire hyperhidrose kan optreden als gevolg van:
    • neurologische ziekte (beschadiging ruggenmerg of perifere zenuwen door trauma of nieuwvorming)
    • compensatoir na een chirurgische ingreep wegens hyperhidrose

Nachtzweten

  • Nachtelijke transpiratie is een symptoom dat van oudsher geassocieerd wordt met specifieke ziekten (zoals tuberculose of de ziekte van Hodgkin).
  • Nachtzweten kan voorkomen in de overgang.
  • Nachtzweten kan ook optreden zonder onderliggende oorzaak.

Diagnose

Anamnese

  • duur, frequentie, moment van ontstaan en beloop
  • plaats van de klacht (lokaal of gegeneraliseerd, uni- of bilateraal, symmetrisch of asymmetrisch)
  • mate van transpiratie (zichtbare zweetplekken?)
  • nachtelijke transpiratie
  • hinder (hoeveelheid vocht, geur of stank) en invloed op functioneren
  • schaamte, angst om geroken te worden, zelfvertrouwen
  • uitlokkende factoren (pittig eten, alcohol, koffie, erg zoet of zuur drinken, sociale situaties)
  • familair voorkomen
  • zelf gestarte behandelingen en het effect daarvan
  • bijkomende klachten die doen denken aan systeemziekten of onderliggende oorzaken

Gegeneraliseerde hyperhidrose

Vraag, indien er sprake is van gegeneraliseerde hyperhidrose, tevens naar:

  • menstruatie en/of overgang bij vrouwen
  • mogelijke relatie met angst als oorzaak
  • medicatiegebruik

Lichamelijk onderzoek

Beoordeel zo nodig de toestand van de huid die overmatig zweet (maceratie, infectie).

Aanvullend onderzoek

Bij het kenmerkende beeld van lokale hyperhidrose zonder aanwijzing voor een secundaire oorzaak is aanvullend onderzoek niet geïndiceerd.

Het is mogelijk een indruk te krijgen van de hoeveelheid zweetsecretie met de jodiumzetmeel proef. Hierbij wordt de huid goed afgedroogd en ingesmeerd met een jodiumoplossing. Vervolgens wordt zetmeel over de huid gestrooid. Zetmeel reageert met jodium in aanwezigheid van het zweet en dat geeft een donkerblauwe of zwarte verkleuring. Meestal is een dergelijke test echter niet nodig.

Evaluatie

Primaire lokale hyperhidrose

Stel de diagnose ‘primaire lokale hyperhidrose’ bij overmatige, zichtbare transpiratie waarbij sprake is van 3 hoofdkenmerken en minimaal 2 nevenkenmerken.

  • Hoofdkenmerken:
    • treedt lokaal en bilateraal (min of meer symmetrisch) op in oksels, handpalmen, voetzolen of gelaat
    • duurt minstens 6 maanden
    • zonder aanwijzingen voor een oorzaak.
  • Nevenkenmerken:
    • begint rond de puberteit
    • positieve familieanamnese
    • beperkt dagelijkse activiteiten
    • treedt minstens 1 × per week op
    • is afwezig tijdens de slaap

Secundaire hyperhidrose

Overweeg secundaire hyperhidrose bij:

  • lokale zweetklachten die niet aan bovenstaande criteria voldoen
  • gegeneraliseerde transpiratie
  • nachtelijke transpiratie

Beleid

Stap 1: Voorlichting:

  • Leg uit dat:
    • de hoeveelheid transpiratie per individu verschilt
    • overmatige transpiratie geen ziekte is en geen symptoom van een ziekte
    • het normaal is dat reukloos zweet uit eccriene klieren een geur kan krijgen doordat huidbacteriën stoffen uit zweet omzetten in ruikbare stoffen
    • afwachtend beleid de voorkeur heeft, aangezien tegengaan van overmatige transpiratie slechts symptoombestrijding is en niet leidt tot genezing

Adviezen:

  • De meeste adviezen verminderen niet de hoeveelheid transpiratie, maar beperken wel wel de last.
  • Adviezen:
    • draag wijde kleding
    • wissel frequent van kleding
    • draag wollen, katoenen of linnen kleding en sokken, gebruik zweetabsorberende onderkleding
    • draag sandalen of goed ventilerende (leren) schoenen, of gebruik absorberende inlegzolen (frequent wisselen)
    • houd schoenen niet de hele dag aan en loop zo vaak mogelijk op blote voeten
    • gebruik (tafel)ventilatoren of waaiers
    • bepaalde kledingkleuren en stoffen maskeren zweetvlekken beter dan andere
    • zeepresten goed afspoelen van het lichaam en goed afdrogen.

Deodorants

Alleen deodorants met antitranspiratiemiddelen (met aluminiumzouten) kunnen de  zweetproductie verminderen.

Stap 2: Medicamenteuze behandeling

Stap 2.1: Lotion of crème met aluminiumzouten:

Start bij primaire lokale hyperhidrose die als storend wordt ervaren met aluminiumchlorideoplossing 20%.

Een alternatief is aluminiumhydroxychlorideoplossing 15% of aluminiumhydroxychloridecrème 20% (beide werken iets minder sterk, maar geven minder irritatie)

Door het aanbrengen van aluminiumchloride op de huid raken de afvoergangen van de zweetklieren verstopt.

In het begin eenmaal daags voor de nacht op de huid aanbrengen, met bijv. een gaaskompres. ‘s Ochtends de huid goed schoon wassen, afdrogen en talkpoeder aanbrengen. Later mag de frequentie van aanbrengen teruggebracht worden naar bijv. 2-3 maal per week.

Bij lokale irritatie/branderigheid of jeuk van aluminium(hydroxy)chloride

  • Adviseer de behandelingsfrequentie te verminderen;
  • Overweeg gebruik van een indifferente crème of zalf (de dag na behandeling ’s ochtends aanbrengen);
  • Bij onvoldoende effect na 3 dagen of bij overheersende jeuk:
    • Overweeg hydrocortison crème 1% gedurende max. 2 weken (’s ochtends aanbrengen).

Indien de klachten na 4 weken niet verbeteren en ernstig zijn overweeg offlabel gebruik van oraal oxybutynine.

Stap 2.2: Medicamenteus met oxybutine

  • Start met oxybutynine 1 dd 2,5 mg oraal.
  • Bij onvoldoende effect: verhoog de dosis elke 5 dagen met 2,5 mg tot voldoende effect bereikt wordt en de bijwerkingen acceptabel blijven:
    • verhoog in eerste instantie naar 2 dd 2,5 mg
    • verhoog vervolgens naar 3 dd 2,5 mg (dit is meestal voldoende)
    • verhoog zo nodig de dosis per keer tot de maximale orale dagdosis van 20 mg/dag
  • Bij uitblijven van effect: stop de behandeling.
  • Bij voldoende effect : controleer bijwerkingen en effect 2 weken nadat de dosis niet meer is opgehoogd.
  • Bouw de behandeling na 3 maanden af; adviseer indien stoppen niet lukt een hernieuwde stoppoging elke 6 maanden.
  • Instrueer de patiënt over mogelijke bijwerkingen.

Een alternatief in tweedelijns is: Glycopyrronium. De startdosis hierbij is 1 tot 2 mg per dag. Max 3dd 2 mg.

Stap 3: Overige behandelingen

Anti zweet apparatuur  Iontoforese

Iontoforese kan goede resultaten opleveren. Dit is een methode waarbij de handen en voeten worden ondergedompeld in water, waar een zwakke elektrische lading doorheen wordt geleid. Iontoforese kan worden uitgevoerd met twee vloeistofbakjes, maar ook met vochtige, sponsachtige applicators. Speciaal daarvoor ontworpen sponsachtige applicators kunnen worden gebruikt voor de oksels, het gezicht en de rug.
De behandeling duurt 15 tot 20 minuten en moet 3 keer per week worden uitgevoerd, tot de overmatige transpiratie is opgehouden. Daarna kan worden overgegaan op een minder frequente behandeling, bijvoorbeeld eenmaal per week. De behandeling wordt soms gestart onder begeleiding van een fysiotherapeut. Bij een goed effect kan vervolgens een apparaat worden aangeschaft voor thuisgebruik.
De manier waarop iontoforese werkt, is niet goed bekend. Mogelijk wordt de zweetproductie geremd door verstoring van het transport van ionen in de zweetklieren. Het is vooral geschikt voor handen en voeten. Voor ernstige gevallen is deze therapie echter niet altijd toereikend. De behandeling met iontoforese is ongevaarlijk. Als bijwerkingen kunnen huidirritatie en pijn optreden.

Prikjes met botulinetoxine in de oksels

Botuline toxine is een eiwit verkregen uit de bacterie Clostridium botulinum, die met moderne methoden gekweekt wordt. Als kleine doses in de huid gespoten worden, blokkeert dit eiwit de werking van zenuwen die de eccriene klieren prikkelen. Hierdoor wordt voorkomen dat de klieren zweet produceren. Botuline toxine blokkeert de zenuwuiteinden, maar na iets meer dan 6-12 weken groeien er nieuwe zenuwuiteinden aan om ze te vervangen. Dit betekent dat de behandeling enkele maanden werkt, maar dat het effect na enkele maanden vermindert. Gerapporteerde bijwerkingen zijn: pijn, blauwe plek of irritatie op de injectieplaats, toename van vermatige transpiratie op andere plaatsen.  De ampullen met botox zijn erg duur en het bedrag dat de zorgverzekeraar vergoed is niet hoog genoeg om de behandeling uit te kunnen betalen. Daarom bieden de meeste ziekenhuizen deze behandeling niet meer aan. Of u moet bijbetalen.

Hoe gaat de behandeling met botuline A toxine?

  • Soms doet de arts eerst een kleurstof op uw huid. Dan is goed te zien waar u het meeste zweet.
  • De arts spuit botuline A toxine met een dunne naald in uw oksels. U krijgt 10 tot 15 prikjes per oksel.
  • Een verdoving is meestal niet nodig. U kunt om een verdovende crème vragen als u dat prettiger vindt.
  • De behandeling duurt ongeveer 30 minuten.

Behandeling met warmte om de zweetklieren kapot te maken

De MiraDry is een apparaat dat de zweetklieren vernietigt door middel van hitte via het magnetron principe. De huid wordt eerst verdoofd met injecties. Het handstuk van het MiraDry apparaat zuigt de huid vacuum en geeft gecontroleerde elektromagnetische energie af aan de oksels. Door de energie ontstaat warmte waardoor de zweetklieren vernietigd worden. Tegelijkertijd wordt de bovenliggende huid tegen oververhitting beschermd door middel van een continu werkende koeling. De miraDry behandeling wordt in meerdere dermatologische behandelcentra aangeboden. Een behandeling kost circa 1500 euro en wordt niet vergoed door de zorgverzekeraar.

Chirurgische opties 

Een operatie kan een permanente oplossing zijn, maar ernstige bijwerkingen zijn mogelijk en het resultaat is niet altijd volledig. Net als met andere operaties is er ook een klein risico bij algehele narcose. Operatie wordt slechts overwogen als alle andere methoden of behandelingen gefaald hebben.

Er zijn verschillende types operatie mogelijk:
1. Sympathectomie .
Dit houdt het blokkeren of doorsnijden van de zenuwtoevoer naar de zweetklieren in. Blokkeren blijft 1- 2 jaar werkzaam en moet altijd in de eerste plaats geprobeerd worden. Doorsnijden van de zenuwtoevoer is permanent. Compenserende transpiratie op andere plaatsen op het lichaam kan zich bij beide methoden ontwikkelen.
2. Curettage.
Dit betekent het verwijderen van de zweetklieren. Problemen bij deze methode omvatten onvolledig verwijderen (dus u blijft transpireren) en slechte genezing.
3. Excisie.
Betekent dat de huid inclusief alle zweetklieren weggesneden wordt. Deze methode wordt toegepast bij overmatig zweten van de oksels. Excisie kan echter grote littekens nalaten en er is een risico dat de wonden niet mooi genezen.

Beloop

De aandoening blijft meestal enkele jaren bestaan, soms levenslang. Wanneer alle zweetklieren over het gehele lichaam overmatig actief zijn, verdwijnt dat meestal als de onderliggende oorzaak kan worden weggenomen. De behandeling van zweetoksels is verbeterd met de komst van de MiraDry. De behandeling van zweethanden en zweetvoeten is nog steeds erg moeilijk.

Controles

  • Instrueer de patiënt contact op te nemen als:
    • het karakter van de transpiratie verandert
    • als er nieuwe klachten ontstaan die op secundaire hyperhidrose kunnen wijzen
    • de behandeling onvoldoende effect heeft
  • Wees alert op een eventueel onderliggende oorzaak en spreek controles af met patiënten bij wie:
    • lokale hyperhidrose na het 25e levensjaar ontstaan is
    • lokale hyperhidrose nog geen 6 maanden bestaat

Consultatie en verwijzing

  • Verwijs naar de dermatoloog indien de klachten na behandeling niet voldoende verbeteren.
  • Bespreek de behandelingsmogelijkheden in de 2e lijn met de patiënt bij verwijzing naar de dermatoloog.
  • Verwijs naar een medisch specialist bij een vermoeden van secundaire hyperhidrose, tenzij angst, opvliegers of medicatiegebruik de onderliggende oorzaak is.

Bijlagen

Extra informatie:

Aluminiumzouten bij primaire lokale hyperhidrose

Gebruiksinstructie

  • Breng de oplossing of crème gedurende 1 week dagelijks aan op de intacte droge huid, voor het slapen gaan.
  • Was de huid de volgende ochtend met water en zeep.
  • Scheer het te behandelen gebied niet vanaf 24 uur voor tot 24 uur na behandeling, om irritatie te vermijden.
  • Blaas eventueel voor en na het aanbrengen van het aluminiumzout de huid droog met een haardroger met koude lucht om te voorkomen dat er irritatie optreedt en dat de vloeistof of crème door zweten van de huid afgaat.
  • Verminder de behandelfrequentie enkele dagen na het bereiken van een goed effect: gebruik het middel slechts enkele dagen per week of alleen als het nodig is.

Medicamenteus met oxybutine

Bijwerkingen

  • Bij een dosering van 7,5-10 mg/dag heeft ruim 1/3 van de patiënten last van een droge mond
  • Andere veelvoorkomende (anticholinerge) bijwerkingen zijn:
    • obstipatie, misselijkheid, duizeligheid, slaperigheid, hoofdpijn, droge huid, verwardheid, rood gezicht, diarree, braken, urineretentie, droge ogen

Contra-indicaties

  • Obstructieve mictiestoornissen
  • Pollakisurie en nycturie door hartfalen of nierziekte
  • Stenose of obstructie van het maag-darmkanaal
  • Tachyaritmie
  • Glaucoom
  • Ondiepe voorste oogkamer

Voorzorgen

  • Instrueer de patiënt dat oxybutynine kan leiden tot hyperthermie in situaties waarbij transpiratie functioneel is (lichamelijke inspanning, warm weer). In die situaties is stoppen van de oxybutynine gewenst.
  • Ontraad verkeersdeelname in de eerste dagen: oxybutynine kan bij starten een negatieve invloed op de rijvaardigheid hebben.

Referentie: Thuisarts, NHG-standaard, Huidarts, Huidziekten, Farmacotherapeutischkompas