Insectenbeet

Algemeen

Muggen, vlooien, wespen, dazen, horzels, bijen, mieren, teken en steekvliegen zijn insecten die bijten of steken. Terwijl ze steken, brengen de meeste insecten een giftige stof in uw huid. Niet de prik zelf, maar het gif veroorzaakt jeuk, pijn of een bult.  Geprikt worden door een insect kan vervelend zijn. Maar de jeuk, de bult en/of pijn gaan vanzelf weer over. Het kan zijn dat u allergisch bent voor een bijen- of wespensteek. In dat geval kunt u er ziek van worden. Culicosis wordt gebruikt als term voor normale reacties op insectensteken, bijvoorbeeld muggenbulten. In de diagnoselijst wordt onderscheiden insectenbeten, niet giftig (culicosis), insectensteken, giftig (bijvoorbeeld bijen- en wespen steken), en persistant insect bites. In het buitenland komen uiteraard nog meer varianten van giftige insectensteken voor zoals beten van gevaarlijke spinnen en schorpioenen.

Symptomen

Er bestaan verschillende soorten muggenbulten te weten, gewone muggenbulten”, culicosis bullosa, prurigo infantum, persisterende insectenbeten en  prurigo parasitaria. Deze worden hieronder een voor een kort besproken:

Hoe zien gewone muggenbulten eruit ?

De “gewone muggenbeet”  veroorzaakt ter plaatse van de beet een sterk jeukende galbult (urticaria). Meestal zien we meerdere galbulten op de huid. De reactie van de huid kan echter zo heftig zijn dat er een blaasje of zelfs een blaar ontstaat. Deze vorm wordt door medici ook wel “culicosis bullosa” genoemd. De bulten en de blaren kunnen een aantal dagen bestaan.

Hoe ziet prurigo infantum eruit ?

• Bij de zogenaamde “prurigo infantum” oftewel “strophulus infantum” zien we een acute uitbarsting van sterk jeukende bultjes, vaak omgeven door een rode rand.
• Deze reacties treden twee tot acht uur na de beet/steek op.
• Vooral de romp en ledematen zijn aangedaan.
• In het centrum van de bultjes kan zich ook een vochtblaasje of blaar ontstaan (“strophulus bullosa”).
• De roodheid verdwijnt binnen enkele uren.
• Er blijven jeukende, verharde en (open)gekrabde bultjes achter die wel dagen tot weken kunnen aanhouden.
• Prurigo infantum wordt vooral gezien bij kinderen tussen 2 en 8 jaar, en vooral in de zomer en herfst. Het kan bij één aanval blijven, maar ook steeds terugkeren en chronisch verlopen.

Hoe zien persisterende insectenbeten eruit ?

Bij de zogenaamde “persisterende insectenbeten” blijven de bultjes langer dan 6 weken bestaan. Deze vorm zien we bij volwassenen. Hierbij komen steeds weer nieuwe krabbultjes op de huid, ook al is er geen sprake meer van een insectenbeet. De bultjes jeuken heftig, en treden vaak op na een bezoek aan de (sub)tropen. De persisterende insectenbeten kunnen soms wel maanden bestaan.

Hoe ziet prurigo parasitaria eruit ?

Vlooien, luizen en mijten geven het beeld van “prurigo parasitaria”. Hierbij zien we uitgebreide kleine opengekrabde bultjes aan de ledematen en romp.

Diagnose

Huidreacties ten gevolge van insectenbeten zijn vrij gemakkelijk te herkennen. Een heftige reactie op een muggenbult treedt meestal op bij mensen met een allergische aanleg (zogenaamde “atopici”). Deze aanleg hoeft echter niet altijd aanwezig te zijn. Zo nodig, wordt er bloedonderzoek gedaan om te kijken of er sprake is van een allergische aanleg. Bij twijfel over de diagnose wordt er ook een huidbiopsie gedaan. Het stukje huid wordt door de patholoog beoordeeld. De diagnose “persisterende insectenbeten” wordt pas onder de microscoop gesteld.

Beleid

Tips om muggen te bestrijden

• Voor een mugvrije avond op het terras kunt u een citronellakaars proberen.
• De vliegenmepper is effectief tegen een enkele mug die is binnengedrongen. Als u met open raam wilt slapen en u woont in een muggengebied, dan kunt u de slaapkamer mugvrij houden met horren voor de ramen. Ook een klamboe rond het bed is effectief.
• Bedek uw huid zoveel mogelijk met kleding als u naar een muggenrijke plaats zal gaan. Draag lange mouwen, een lange broek en eventueel een hoed.
• Met een muggenspiraal kunt u een ruimte mugvrij maken. Bij gebruik buiten zal de concentratie bestrijdingsmiddel meestal te laag zijn om muggen te doden.
• Bekende afweermiddelen zijn citronella die op de huid moeten worden aangebracht als stick of olie. Daarnaast zijn er citronellakaarsen en stekkers (elektrische verdampers) die citronellageur verspreiden. Citronella werkt wel, maar kort (circa 15 minuten). Dit betekent dat de middelen die op de huid moeten worden aangebracht niet effectief zijn. De kaarsen en de stekkers houden wel muggen op een afstand.
• Citroenplant (citroenmelisse) en alsem en andere planten waar muggen niet van houden, beschermen vermoedelijk alleen zichzelf tegen muggen. De geur is niet sterk genoeg om ook úw omgeving mugvrij te houden.
• N,N-diethyl-m-toluamide (DEET) bevattende repellants. Middelen met DEET doden de muggen niet maar, werken als repellant. Dat betekent dat ze muggen op een afstand houden doordat ze het reukvermogen van de mug blokkeren. Ze moeten worden aangebracht op de huid. Zij zijn na aanbrengen ongeveer 8 uur werkzaam. Producten met DEET zijn er onder andere als lotions, sticks, milk, verstuivers, en sprays verkrijgbaar.DEET irriteert de slijmvliezen. Bij een concentratie van minimaal 30 % geven DEET-producten twee tot vijf uur bescherming. Producten met een DEET-concentratie van 40 – 50 % zijn maximaal 10 uur effectief. Een hogere concentratie levert geen extra bescherming op en kan gevaarlijk zijn voor de gezondheid.  DEET irriteert de slijmvliezen. Mensen met ademhalingsproblemen (CARA) kunnen er gezondheidsproblemen door krijgen. Inslikken moet worden voorkomen. Zwangere vrouwen, kinderen tot 6 jaar en mensen die allergisch zijn voor DEET kunnen producten met DEET beter vermijden.
• Een krachtig afweermiddel is ook eucalyptusolie dat als olie en als stekker verkrijgbaar is. Het werkt ongeveer even lang als DEET (8 uur) en is daarom effectiever dan citronella-olie. Eucalyptusolie kan de slijmvliezen irriteren. Het verdampingsapparaat (ook wel ‘de stekker’ genoemd) gebruikt elektriciteit. Laat de stekker niet constant in het stopcontact zitten of zet hem ‘s morgens uit.
• Muggenbestrijdingsmiddelen bevatten pyrethrinen. Zij zijn verkrijgbaar als spuitbus. Zowel de natuurlijke als de synthetische pyrethrinen zijn zeer giftig voor insecten. Vooral bijen zijn gevoelig, vliegen en muggen iets minder en nog minder geldt dat voor vlooien, kakkerlakken en kevers.
• Muggenstekkers op basis van het pyrethoïde bio-allethrin zijn sinds september 1999 verboden in verband met mogelijke schade aan de zenuwcellen.

Medicatie:

Lokale therapeutica bij insektensteken:
Afkoelen is effectief. Het huismiddel azijn werkt vermoedelijk enigszins omdat een lichte brandende sensatie in de beetwond de jeukprikkel kan onderdrukken. Bij kwallenbeten voorkomt azijn mogelijk de afgifte van gif. Lokale antihistaminica zoals tripelennamine crème worden in het algemeen afgeraden wegens de kans op sensibilisatie, maar worden desondanks het meest gebruikt. Alternatieven zijn mentholhoudende crèmes, koelzalf, bufexamac crème- of zalf, 1-2% salicylzuur in een crème of zalf, of lokale anaesthetica (zie onder lokale antipruriginosa). Ook kan kortdurend (2-3 applicaties in de eerste 24 uur) een sterk lokaal corticosteroïd (klasse 2-3) worden toegepast. Eveneens werkzaam zijn orale analgetica zoals paracetamol, acetylsalicylzuur, of ibuprofen. Acetylsalicylzuurtabletten kunnen ook met water tot een papje worden vermalen en lokaal worden aangebracht.

Insectenbeten, niet giftig (culicosis):

Autan of een andere repellent (muggenverdrijver, anti-muggenstick, anti-muggen spray) preventief. Vaak op basis van DEET (N,N-di-ethyl-meta-tolueenamide).
R/ betnelan crème of ander graad III-IV corticosteroïd, kortdurend en lokaal.
R/ solutio T.A.C. spirituosa comp. FNA.
R/ acetylsalicylzuur tab à 300 mg: 1 innemen, 1 met water tot papje maken en huid mee insmeren.

Insectenbeet, persisterende reactie (persistant insect bite)

R/ Betnelan crème of ander graad III-IV corticosteroïd, kortdurend en lokaal.
R/ Intralesionale corticosteroïden.
R/ Prednison 30 mg 1-2 weken.

Insectenbeet, giftig (bijen en wespensteken)

Bij ernstige lokale reacties op wespen- of bijen-steek:
Zomogelijk voorzichtig angel verwijderen met naald, koelen met koude compressen, ijsblokjes.
R/ Phenergan 25-50 mg oraal of een van de nieuwe antihistaminica (Tavegyl). Eventueel intramusculair.

Bij anafylactische reacties op wespen- of bijen-steek:
Zie voor acute therapie onder anafylactische shock (starten met adrenaline 0.5 ml s.c.).
Bepaal IgE RAST tegen wesp en bij. Een desensibilisatiekuur (eerst wekelijkse, dan maandelijkse intracutane injecties, in opklimmende dosering, gedurende circa 3 jaar) is in extreme gevallen te overwegen maar wordt niet aangemoedigd omdat de moeite en de belasting voor de patiënt niet opwegen tegen het te behalen voordeel. Bij desensibiliseren serum bewaren zodat later een serumpaar kan worden ingezonden ter evaluatie IgE spiegels of voor eventuele bepaling IgG4-allergeen blokkerende antistoffen.
R/ Epipen (adrenaline injector voor éénmalig gebruik) voorschrijven + machtiging.
R/ Tavegyl, prednisolon tabletten en Diprosone crème, noodpakket voor op vakantie.

Bijlagen

Extra informatie:

Beloop en ernst

Vaak voorkomende bijtende of stekende insecten kunnen als volgt worden onderverdeeld:
1. Giftige stekers: honingbij, wesp, hommel, hoornaar, horzel en bepaalde mieren.
2. Niet-giftige stekers: muggen, vlooien, luizen (waaronder kleerluizen, bedluizen en wandluizen) , teken en schurftmijt.
– Bij een giftige steek ontstaan de huidverschijnselen voornamelijk door een toxische reactie op het gif. Hierbij is het afweersysteem in eerste instantie niet betrokken. Bij een allergische reactie op het gif is het afweersysteem wel betrokken, soms zo ernstig dat er een anafylactische reactie kan optreden.
– Niet giftige beten kunnen ook een huidreactie veroorzaken maar deze zijn niet zo ernstig als bij een echte allergische reactie. De steek van een mug bijvoorbeeld, is niet sterk genoeg om een anafylactische reactie uit te lokken. Naast steekmuggen zijn er tientallen soorten niet-stekende pluimmuggen. Ook de langpootmug is een ongevaarlijke muggensoort. Overigens steekt alleen het vrouwtje van de steekmug.
– Bij de zogenaamde “persisterende insectenbeten” gaat de acute huidreactie over in een allergische reactie van “het vertraagde type”.
– Niet alleen de beten of steken veroorzaken huidreacties. Ook gewoon contact met het insect en zijn uitwerpselen kan tot verschijnselen leiden. Dit kan in principe bij alle insecten voorkomen, echter in het bijzonder bij vlooien, mijten en luizen. Van deze laatste zijn huisstofmijten, hooimijten, vogelmijten en mijten van huisdieren (cheyletiella) het meest bekend.

Referentie:  Thuisarts, Huidarts, Huidziekten