Ziekte van Lyme

Algemeen

De ziekte van Lyme wordt door de bacterie Borrelia veroorzaakt. Daarom heet de ziekte ook wel Borreliose.
Teken kunnen deze bacterie aan mensen doorgeven. De ziekte van Lyme is lastig te herkennen: De klachten komen pas na weken tot maanden en niet allemaal tegelijk. Daar komt bij dat diezelfde klachten ook een andere oorzaak kunnen hebben. Als u klachten van de ziekte van Lyme vroeg ontdekt, dan is de ziekte goed te behandelen.

Symptomen

De ziekte van Lyme ontwikkelt zich langzaam, meestal eerst op de plek van de beet, later in andere delen van uw lichaam. De verschijnselen ontwikkelen zich niet bij iedereen op dezelfde manier.

Een rode of blauwrode vlek (erythema migrans) is meestal het eerste verschijnsel:

  • Binnen enkele dagen tot 3 maanden kan rond de plaats van de tekenbeet (of op een andere plek van uw lichaam) een rode of blauwrode vlek ontstaan. Bij een donkere huidskleur kan de vlek er gelig of blauwig uitzien.
  • De vlek wordt binnen enkele dagen groter (meestal groter dan 5 cm).
  • De vlek kan vanuit het midden geleidelijk bleek worden. Dan kan de vlek er uitzien als een ring.
  • Bij sommigen heeft de vlek blaasjes, puistjes en schilfers. Dit komt zelden voor.
  • De vlek kan branderig voelen of jeuken.
  • De vlek verdwijnt vanzelf na enkele weken tot een jaar. Dit hoeft niet te betekenen dat de bacterie weg is. De bacterie kan in het lichaam aanwezig blijven en later andere klachten veroorzaken.
  • Sommige mensen hebben de ‘Lyme-bacterie’ gekregen zonder dat ze een tekenbeet hebben opgemerkt. Of zonder dat ze een rode ring of vlek hebben opgemerkt (bijvoorbeeld als een vlek op het hoofd door haar wordt bedekt).

Enkele dagen tot weken na de tekenbeet

  • Een grieperig gevoel kan ontstaan: koorts, hoofdpijn, spierpijn, gewrichtspijn en moeheid.
    Dit gevoel kan tegelijk met de rode vlek of los daarvan ontstaan.

Latere klachten van Lyme in de rest van uw lichaam
Soms kunnen langere tijd (enkele dagen tot maanden) na de tekenbeet de volgende klachten ontstaan:

  • rode plekken op andere plekken van uw lichaam (multipele erythema migrans)
  • spierpijn
  • pijnscheuten, krachtverlies of een doof en tintelend gevoel in uw arm, been of romp
  • hoofdpijn
  • pijn in uw gezicht
  • opeens dubbel zien of één oog niet goed kunnen sluiten (bij kinderen vaak aan beide ogen).
  • oogontsteking
  • hartkloppingen, duizelig, benauwd, flauwvallen of pijn op de borst
  • gewrichtsklachten, bijvoorbeeld een of meer pijnlijke of dikke gewrichten, meestal alleen de knie.
  • roodblauwe verdikking of kleine knobbel aan het oor, de tepel of balzak.

Nog later (maanden tot jaren na een tekenbeet) kan zwelling en pijn aan een of meerdere gewrichten ontstaan, vooral in de armen en benen. Ook kunnen huidaandoeningen of hartproblemen ontstaan.

Oorzaken

  • De ziekte van Lyme wordt overgedragen door teken. Teken zijn kleine, spinachtige diertjes die in struiken en hoog gras leven. De teek bijt zich vast in de huid van mensen of dieren en voedt zich met bloed. Daarbij kan de teek de ziekmakende bacterie Borrelia aan de mens of dier doorgeven.
  • In Nederland is gemiddeld 1 op de 5 teken (20 procent) besmet met de bacterie die de ziekte van Lyme kan veroorzaken. Wel zijn er grote verschillen: op de ene plaats is de helft van de teken besmet, op andere bijna geen. De meeste mensen worden niet ziek na een tekenbeet. De kans op de ziekte van Lyme na een tekenbeet is ongeveer 2-3 procent.
  • Tekenbeten zijn vaak pijnloos. Iemand kan dus de ziekte van Lyme krijgen zonder ooit een tekenbeet te hebben opgemerkt.
  • Na besmetting met de bacterie Borrelia bent u niet immuun: Elke nieuwe tekenbeet kan bij u opnieuw de ziekte van Lyme veroorzaken.
  • Dieren of mensen die de ziekte van Lyme hebben, kunnen de ziekte waarschijnlijk niet doorgeven.

Diagnose

Anamnese

  • Tijdstip van de tekenbeet, locatie op het lichaam en hechtingsduur
  • Recent ontstane rode of roodblauwe plek (of plekken) op de huid, en mate van uitbreiding
  • Rerdere besmetting en diagnostiek en behandeling daarvan

Vraag op indicatie naar:

  • algemene ziekteverschijnselen (koorts, spierpijn, vermoeidheid)
  • neurologische klachten (uitstralende pijnen, krachtsverlies, gevoelsstoornissen, hoofdpijn)
  • gewrichtsklachten (pijn, roodheid, zwelling, warmte)

Lichamelijk onderzoek

  • Verricht bij bijkomende klachten of multipel erythema migrans algeheel lichamelijk onderzoek (hart, gewrichten, oriënterend neurologisch onderzoek).
  • Beoordeel lokalisatie, grootte en aard van het erytheem.
  • Beoordeel een erytheem na 1 week nogmaals bij:
    • erytheem < 5 cm bij de 1e presentatie, om uitbreiding te signaleren
    • vroege presentatie van erytheem (< 3 dagen na een tekenbeet), om te differentiëren tussen een directe reactie (verdwijnt < 1 week na een tekenbeet) en een erythema migrans

Aanvullend onderzoek

  • Serologisch onderzoek of PCR van een huidbiopt is niet geïndiceerd bij een klinisch vastgesteld erythema migrans (zie Evaluatie), want de uitslag heeft geen toegevoegde waarde voor het besluit wel of niet te behandelen.
  • Bij een tekenbeet zonder verschijnselen van de ziekte van Lyme is serologisch onderzoek evenmin geïndiceerd.
  • Een negatieve uitslag van serologisch onderzoek of PCR sluit de ziekte niet uit, een positieve uitslag is geen zeker kenmerk van een actuele of recente infectie (zie Details).

Evaluatie

Stel de diagnose ‘erythema migrans’ bij:

  • een zich centrifugaal uitbreidende, rode tot blauwrode macula of ring > 5 cm zonder vesiculae, papulae, schilfering of infiltratie en ongeacht of de patiënt een tekenbeet heeft bemerkt
  • een zich centrifugaal uitbreidende, rode tot blauwrode macula of ring > 5 cm met vesiculae, papulae, schilfering of infiltratie na een tekenbeet ter plaatse
  • de grens van 5 cm is van minder belang voor de diagnose dan de uitbreiding van het erytheem

Differentiaaldiagnose

  • insectenbeet
  • eczeem
  • cellulitis
  • dermatomycose
  • erythema nodosum
  • erythema anulare centrifugum

Beleid

Voorlichting en advies

Tekenbeet (zonder verschijnselen van de ziekte van Lyme)

  • Leg uit dat serologisch onderzoek niet geïndiceerd is.
  • Leg uit dat de kans om een vorm van de ziekte van Lyme te krijgen sowieso relatief klein is (2-3%).
  • Leg uit dat overdracht van de bacterie bij een besmette teek minder vaak plaatsvindt als de teek binnen 24 uur is verwijderd.
  • Instrueer de patiënt op korte termijn (1-2 dagen) contact op te nemen indien:
  • na enkele dagen tot weken een verkleuring of rode plek rond de tekenbeet of elders op het lichaam ontstaat
  • na enkele dagen tot maanden klachten ontstaan die mogelijk passen bij de ziekte van Lyme (onder andere malaise, hoofdpijn, gewrichtsklachten, uitstralende pijn of krachtsverlies)

Erythema migrans

  • Leg uit dat serologisch onderzoek niet geïndiceerd is.
  • Leg uit dat het erytheem wordt veroorzaakt door besmetting van een bacterie die door een tekenbeet is overgebracht.
  • Leg uit dat het erytheem een uiting is van de ziekte van Lyme en dat de ziekte bij tijdige signalering goed te behandelen is met antibiotica.
  • Leg uit dat sommige mensen last houden van vermoeidheid, maar dat dit meestal vanzelf overgaat.
  • Adviseer contact op te nemen als:
    • de huiduitslag na enkele weken niet verdwijnt
    • andere klachten ontstaan (zeldzaam), zoals uitstralende pijnen, krachtsverlies, gevoelsstoornissen, hoofdpijn of pijnlijk(e) gewricht(en)

Medicamenteuze behandeling

Tekenbeet zonder verschijnselen van de ziekte van Lyme

Als de teek < 24 uur op de huid heeft gezeten:

  • adviseer af te wachten en goed te letten op het ontstaan van ziekteverschijnselen
  • antibioticumprofylaxe wordt niet aanbevolen

Als de teek > 24 uur op de huid heeft gezeten:

  • bespreek met de patiënt de mogelijkheid van oplettend afwachten  of antibioticumprofylaxe
  • antibioticumprofylaxe is alleen effectief < 72 uur na verwijderen van de teek
  • antibioticumprofylaxe heeft als voordeel dat het de ziekte van Lyme voorkomt, maar als nadeel dat 30% van de patiënten bijwerkingen ondervindt terwijl de kans op de ziekte slechts 2-3% is (zie Details)

Bij keuze voor antibioticumprofylaxe, zie tabel 2.

Erythema migrans

Schrijf bij een erythema migrans een antibioticum voor (zie tabel 3)

Beloop

Als u de eerste verschijnselen van Lyme vroeg ontdekt, is de ziekte goed te behandelen. De kuur die u krijgt is dan voldoende. Klachten die pas later of op een andere plek van uw lichaam ontstaan, ontdekt u meestal pas later. Ook deze zijn te behandelen. Soms houdt u er dan wel klachten aan over.

Bijlagen

Foto’s:

Extra informatie:

Consultatie en verwijzing

Consulteer of verwijs naar een Lymeziekte Expertise Centrum, internist-infectioloog, neuroloog of dermatoloog:

  • bij twijfel over de diagnose erythema migrans

bij (twijfel over) andere uitingsvormen van de ziekte van Lyme dan een erythema migrans

bij langdurig aanhoudende klachten na behandeling

Overweeg consultatie van een Lymeziekte Expertise Centrum, internist-infectioloog of medisch microbioloog:

  • bij een tekenbeet in het buitenland
  • bij koorts enkele weken na een tekenbeet in Nederland (mogelijk is er sprake van andere door teken overdraagbare infecties)

Referentie: NHG-standaard, thuisarts